Nowe kierunki polityki zagranicznej USA po wyborach z 2016 r. – relacja z wykładu prof. Petera J. Katzensteina

23 maja 2017 r. w Auli Collegium Novum miał miejsce wykład prof. Petera J. Katzensteina z, należącego do prestiżowej Ligii Bluszczowej, Cornell University. Tematem wystąpienia były nowe kierunki polityki zagranicznej USA po wyborach z 2016 r. 

Spotkanie otworzył i przedstawił sylwetkę gościa z USA prof. dr hab. Andrzej Mania, przewodniczący krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Studiów Międzynarodowych oraz wiceprzewodniczący Zarządu Głównego PTSM.

 
Samo zaś wystąpienie prof. Katzensteina było wspólnym przedsięwzięciem krakowskiego oddziału PTSM, programu BA in International Relations and Area Studies oraz Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ. 

Wyjątkowy format gościa UJ obrazuje fakt, że prof. Katzenstein został uznany w 2012 r. przez uczestników ankiety pt.Teaching, Research, and Policy Views of International Relations Faculty in 20 Countries za jednego z dziesięciu najważniejszych teoretyków w nauce o stosunkach międzynarodowych.

Na wstępie swojego wykładu prof. Ktazenstein zwrócił uwagę, że Donaldowi Trumpowi udało się w 2016 r. powtórzyć sukces Baracka Obamy z 2008 r. i zmobilizować do udziału w wyborach tych obywateli USA, którzy wcześniej nie głosowali. Zapewniło mu to głosy niezbędne do zwycięstwa (m.in. w trzech kluczowych stanach wygrał przewagą łącznie wynoszącą mniej niż 100 tys. głosów). Ważną rolę odegrali mieszkańcy środkowych i wschodnich stanów, których Trump zjednał sobie obarczając odpowiedzialnością za deindustrializację USA promowane przez poprzednich prezydentów umowy o wolnym handlu.

Zwycięstwo Trumpa stworzyło wyjątkową sytuację dla Partii Republikańskiej, która po raz pierwszy od 2007 r. kontroluje równocześnie Biały Dom, Senat i Izbę Reprezentantów. Sama prezydentura Trumpa wywołała zaś niespotykaną wcześniej skalę inicjatyw obywatelskich i protestów społecznych ze strony środowisk liberalnych. Powoduje to stopniową erozję instytucji systemu politycznego USA, które ulegają polaryzacji politycznej lub są niewydolne jak np. Kongres.

Znaczącą część swojego wystąpienia prof. Katzenstein poświęcił analizie stanu współczesnego konserwatyzm w USA z którym ma być związana rządząca obecnie w USA Partia Republikańska. Zwrócił on uwagę na szereg różnic między konserwatyzmem doby Ronalda Reagana a obecnym. M.in. dawny konserwatyzm zakładał ograniczenie wydatków budżetowych, gdy tymczasem nowa jego odmiana nie przewiduje redukowania deficyty budżetowego. Zaś w zakresie polityki zagranicznej coraz większa liczba wyborców Partii Republikańskiej jest gotowa pozytywnie postrzegać Władimira Putina. 

Dodatkowym problemem jest obecność w działaniach Trumpa uprzedzeń rasowych, co nie oznacza, że jego zwolennicy są rasistami, ale że wielu z nich jest otwartych na tego typu argumenty. Prof. Katzenstein zwrócił uwagę, że wynikiem takich uprzedzeń są działania Trumpa na rzecz zbudowania muru na granicy z Meksykiem oraz postrzeganie islamu jako głównego zagrożenia dla istnienia USA. 

Chociaż Federacja Rosyjska i Chińska Republika Ludowa przyjęła zwycięstwo Trumpa z radością, licząc m.in. na ograniczenie promocji demokracji i praw człowieka przez USA, to były to przedwczesne wnioski. Prezydentura Trumpa może doprowadzić do wzrostu nastrojów antyrosyjskich i antychińskich w USA, choćby z uwagi na to, że państwa te nie popierają w pełni amerykańskiego stanowiska ws. Korei Północnej. Jednocześnie jednak prof. Katzenstein podkreślił, że prezydent Trump będzie o wiele bardziej zainteresowany zawieraniem korzystnych dla USA porozumień z państwami autorytarnymi niż był na to gotowy Barack Obama. 

Prof. Katzenstein porównał istniejące w polityce zagranicznej USA kierunki do trzech głównych bohaterów filmu Sergio Leone z 1966 r. pt. „Dobry, zły i brzydki”. W zależności od momentu swojej historii działania Stanów Zjednoczonych na arenie międzynarodowej były nastawione na: (1) bogacenie się, ale bez naruszania zasad międzynarodowych i bez sięgania po środki wojskowe w innych przypadkach niż obrona własna lub tychże zasad, (2) dążyły do bogacenia się za wszelką cenę nawet jeśli oznaczało to łamanie zasad porządku międzynarodowego, (3) w zależności od tego co było korzystne dla nich w danej chwili były gotowe popierać ład międzynarodowy lub też go podważać. 

Z tej perspektywy prof. Katzenstein wskazał, że jeśli chodzi o politykę zagraniczną D. Trumpa, to obecnie urzędujący prezydent jest najbliżej trzeciego modelu, ale widać w nim także elementy drugiego. Znajduje to szczególny wyraz w dążeniu nowego prezydenta do wynegocjowania krótkoterminowo korzystnych dla USA porozumień, bez uwzględniania długofalowych konsekwencji takich działań. 

Po wykładzie prof. Katzenstein odpowiedział na wiele pytań zadanych przez słuchaczy.Tę część spotkania moderował dr Marcin Grabowski z Katedry Historii Dyplomacji i Polityki Międzynarodowej UJ. 

Wystąpienia gościa z Cornell University spotkało się z dużym zainteresowaniem i uczestniczyło w nim około 150 osób, które wypełniły Aulę Collegium Novum UJ.

Opracował: Tomasz Pugacewicz

fot. Anna Wojnar