Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Reportaż z seminarium naukowego poświęconego przyszłości Europy, zorganizowanego z okazji 90-rocznicy urodzin Bronisława Geremka

Cele konferencji

Pierwszą przesłanką dla zorganizowania seminarium w dniu 6 kwietnia br. było ustanowienie przez Senat RP roku 2022 Rokiem Bronisława Geremka - w związku z 90 rocznicą jego urodzin. Drugą przesłanką był fakt, że w 2005 r. Bronisław Geremek otrzymał Doktorat Honoris Causa UJ.  I wreszcie trzecią przesłanką była aktualna debata na temat przyszłości Unii Europejskiej, tzn. debata o ustroju UE, wartościach UE, tożsamości kulturowej i zielonej transformacji. Jest to tym bardziej istotne, że w ostatnich latach UE znalazła się na historycznym zakręcie procesu integracji z powodu kumulacji kryzysów, które ją dotknęły: kryzysu zadłużeniowego strefy euro, kryzysu imigracyjnego, kryzysu tożsamościowego oraz kryzysu związanego z Brexitem. Dlatego postawiliśmu sobie przed  seminarium dwa podstawowe cele badawcze: ocenę wkładu Geremka jako opozycjonisty w czasach PRL oraz ministra spraw zagranicznych RP do reorientacji polskiej polityki zagranicznej po 1989 r., a także dokonanie bilansu dotychczasowej debaty oraz przedstawienie perspektyw jej dalszego rozwoju UE.

Sylwetka Bronisława Geremka

Bronisław Geremek był zwolennikiem poglądów Jeana Monneta, Roberta Schumana i Jacquesa Delorsa, co sytuowało go w kręgu europejskich federalistów i Europejczyków. Dla niego misją założycielską Unii Europejskiej było stworzenie podwalin i ugruntowanie trwałego ładu pokojowego w Europie, aby nigdy nie powtórzyły się potworne zbrodnie z okresu II wojny światowej. 21 maja 1998 r. w Akwizgranie otrzymał Międzynarodową Nagrodę Karola Wielkiego za „wyjątkowy wkład w jednoczenie Europy” „w działalności literackiej, naukowej, gospodarczej i politycznej”. Jako zdeklarowany Europejczyk podkreślał zawsze obopólną korzyść wynikającą z rozszerzenia Unii Europejskiej na Europę Środkową – dla UE i dla państw kandydujących. Uważał, że przystąpienie Polski do Unii powinno opierać się zarówno na przemianach gospodarczych, jak i demokratycznych, co na zawsze wykluczyłoby wszelkie pokusy do autorytaryzmu.

Już w maju 1994 r. w czasie debaty na temat polityki zagranicznej w Sejmie Geremek określił przystąpienie Polski do UE oraz NATO jako dwa główne cele strategiczne polskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, stanowiące gwarancję odpowiednio - bezpieczeństwa ekonomicznego i militarnego Polski. Jako minister spraw zagranicznych RP w latach 1997-2000 Bronisław Geremek brał udział w negocjacjach dyplomatycznych w sprawie akcesji Polski do NATO i UE. 31 marca 1998 r. przypadło mu w udziale otwarcie negocjacji w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

12 marca 1999 r. w trakcie oficjalnej uroczystości w Bibliotece Trumana w Kansas City w stanie Missouri minister spraw zagranicznych Bronisław Geremek złożył protokoły przystąpienia Polski do NATO w obecności sekretarz stanu Madeleine Albright. Był to pierwszy krok umożliwiający Polsce wyrwanie się ze szarej strefy między Zachodem a Rosją.

Bronisław Geremek postrzegał Trójkąt Weimarski jako mechanizm, który potencjalnie winien wspierać proces integracji Polski z UE. Uważał go też za krok w kierunku polsko-niemieckiego pojednania. Z kolei G4 traktował jako platformę współpracy, której celem miała być wspólna wizja polityki wschodniej UE, w tym polityki wobec Rosji.

Przebieg seminarium

Uroczystego otwarciu seminarium dokonali Jego Magnificencja Rektor UJ prof. dr hab. Jacek Popiel oraz Dziekan WSMiP UJ dr hab. Paweł Laidler, prof. UJ. W czasie wykładu gościnnego prof. dr hab. Georges Mink (Kolegium Europejskie Natolin) oraz prof. dr hab. Jan Zielonka (Uniwersytet w Oxfordzie), przywołując osobiste wspomnienia z Bronisławem Geremkiem, przedstawili wpływ jaki prof. Geremek wywarł na Europę oraz postrzeganie europejskości w Polsce.

PANEL I: UE i Polska w zmieniającym się świecie. Wkład Bronisława Geremka do reorientacji polityki zagranicznej RP po 1989 r.

Moderatorem pierwszego panelu tematycznego był prof. dr hab. Janusz Józef Węc (UJ). Jako pierwszy wystąpił prof. dr hab. Henryk Szlajfer (PAN/UW, emeritus), który opowiadał, także na bazie swojej osobistej współpracy z Bronisławem Geremkiem, o staraniach podejmowanych przez prof. Geremka na rzecz członkostwa Polski w NATO i UE. Dr hab. Jacek Głażewski (UW) zaprezentował analizę problematyki zagrożeń procesu integracji europejskiej, która pojawia się w myśli politycznej Bronisława Geremka i z której wywodził się imperatyw etyczny jego zaangażowania społeczno-politycznego. Dr Agnieszka Nitszke (UJ) w swoim wystąpieniu skupiła się na roli Bronisława Geremka, którą odegrał jako przewodniczący sejmowej komisji spraw zagranicznych oraz minister spraw zagranicznych w planowaniu i wdrażaniu polityki zagranicznej Polski ukierunkowanej na przystąpienie Polski do NATO. Prof. dr hab. Józef M. Fiszer (ISP PAN) przedstawił genezę Trójkąta Weimarskiego oraz ocenił jego rolę i znaczenie w procesach poszerzania i pogłębiania Unii Europejskiej. W kończącym pierwszy panel wystąpieniu prof. dr hab. Bogdan Koszel (UAM) dokonał podsumowania wkładu Bronisława Geremka w działalność Trójkąta Weimarskiego. Mimo że ze względu na szereg czynników wpływ prof. Geremka na rozwój i kształt Trójkąta Weimarskiego był ograniczony, to pozostawał on zwolennikiem idei współpracy polsko-francusko-niemieckiej.

PANEL II: Jak kryzysy europejskie redefiniują współczesny dyskurs o wartościach UE, wspólnocie i zbiorowej pamięci?

Moderatorem drugiego panelu tematycznego była dr Agnieszka Nitszke (UJ). Prof. dr hab. Jan Barcz (ALK, TE) w swoim wystąpieniu omówił wpływ wydarzeń kryzysowych w Europie na ewolucję ustrojową UE. Dr hab. Agnieszka Grzelak, prof. ALK zaprezentowała dotychczasowe działania podejmowane na forum UE w kierunku zaradzenia łamaniu zasady rządów państwa prawego, a także kierunki rozwoju dyskusji nad praworządnością w UE. W tym kontekście interesującą kwestią jest pytanie czy zaangażowanie i zasługi w trakcie kryzysu ukraińskiego mogą uzasadniać zastosowanie swoistego rabatu dla państw „niepraworządnych”. Prof. dr hab. Beata Ociepka (UWr) omówiła istotne sprzeczności w rozumieniu wartości europejskich między członkami UE, które ujawniły się m.in. w Polsce w obliczu kryzysu migracyjnego w 2021r., a następnie na skutek wojny w Ukrainie. Prof. dr hab. Zdzisław Mach (UJ) w swoim wystąpieniu, nawiązując do myśli Bronisława Geremka, zastanawiał się nad perspektywami zbudowania europejskiej tożsamości opartej nie o instytucje, ale o stan umysłów i wartości.  W wystąpieniu kończącym panel dr hab. Bożena Gierat-Bieroń (UJ) zaprezentowała próbę współczesnego odczytania sensu i znaczenia idei „wspólnotowości”  w obszarze polityki kulturalnej UE.

PANEL III: Debata o przyszłości Unii Europejskiej: polityczny rytuał czy wstęp do reformy ustrojowej?

Moderatorem trzeciego panelu tematycznego był dr Maciej Stępka (UJ). W pierwszym wystąpieniu prof. dr hab. Janusz Józef Węc (UJ, TE) przedstawił analizę głównych kierunków reformy wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej w latach 2016-2025. W pierwszej części swojego wystąpienia prof. dr hab. Janusz Józef Węc omówił proces implementacji globalnej strategii bezpieczeństwa zewnętrznego UE do 2022 r. Natomiast w części drugiej zaprezentował cele, priorytety i założenia Kompasu Strategicznego, którego realizacja winna doprowadzić do osiągnięcia w 2030 r. autonomii strategicznej przez Unię Europejską. W następnym wystąpieniu dr hab. Magdalena Góra (UJ) omówiła wyniki badań międzynarodowego zespołu dotyczące kształtu debaty o przyszłości Europy w wybranych parlamentach narodowych. Dr Maciej Jastrzębiec-Pyszyński (Joint Research Centre, Komisja Europejska) w swoim referacie rozważał możliwe scenariusze kooperacji UE z podmiotami z Ameryki, Afryki i Azji w zakresie zaspokojenia zapotrzebowania na kluczowe surowce w zielonej transformacji UE. Dr hab. Agnieszka Cianciara, prof. ISP PAN omówiła zalecenia sformułowane w ramach Konferencji w sprawie przyszłości Europy przez panel obywatelski "Demokracja europejska". Przedmiotem wystąpienia dr hab. Marty Witkowskiej (UW) były debaty deliberatywne odbywające się pomiędzy obywatelami różnych państw członkowskich na poziomie europejskim, ponad granicami państw, a także pomiędzy obywatelami państw członkowskich UE a elitami politycznymi na poziomie europejskim. W swoim referacie dr hab. Marta Witkowska zwróciła uwagę, że wśród tych płaszczyzn debaty brakuje trzeciej - pomiędzy obywatelami a elitami politycznymi na poziomie państw członkowskich. W ostatnim w tym panelu wystąpieniu dr hab. Piotr Tosiek (UW, TE) omówił podstawowe kierunki debaty o przyszłości ustrojowej UE oraz skonfrontował je z poglądami Bronisława Geremka na temat istoty i celów integracji europejskiej.

Ostatnim wydarzeniem seminarium była dyskusja panelowa pt. Przyszłość Unii Europejskiej. Jak zmienić współczesne deficyty procesu integracji?, którą moderowała dr hab. Bożena Gierat-Bieroń (UJ). Wśród panelistów znaleźli się prof. dr hab. Adam Daniel Rotfeld, ambasador dr Marek Prawda, ambasador dr Ryszard Schnepf, Edouard Gaudot oraz red. Adam Szostkiewicz.

Data publikacji: 18.04.2022
Osoba publikująca: Michał Dulak